Stare cmentarzysko w Odrach to najbardziej tajemnicze miejsce tego regionu. Jest jednym z największych na Pomorzu miejsc kultowych Gotów. Początki samej osady sięgają średniowiecza. Kaszubi wierzą, że stojące w lesie menhiry i kurhany mają magiczną moc. Od 1958 roku stanowi rezerwat przyrodniczy i archeologiczny. Zajmuje około 17 ha i znajduje się na terenie Nadleśnictwa Czersk, Leśnictwa Odry w odległości około 44 km na północny wschód od Chojnic i 14 km na północ od Czerska. Wewnątrz ogrodzenia pośród rzadkiego sosnowego lasu znajduje się 10 całych i 2 fragmenty kręgów kamiennych. Na obwodnicy kręgów mieści się od 16-29 sztuk kamieni w jednym kręgu. W środku kręgu ustawiony jest jeden,a czasami dwa kamienie. Prócz kręgów mieści się też tutaj około 30 kurhanów.

Od dawna teren ten znajdował się w centrum uwagi wielu badaczy, naukowców oraz astronomów. Pomiarów topograficznych terenu dokonał w 1915r. mierniczy z Poznania Paul Stephan. Jako mierniczy najbardziej interesował się rozmieszczeniem kamieni i kręgów. Wg. niego można wysunąć tezę, że kręgi kamienne były swego rodzaju zegarami prehistorycznymi. Pierwszym Polakiem, który zainteresował się tym miejscem był prof. Józef Kostrzewski(odkrywca Biskupina).Uznał on, że jest to cmentarzysko z I i II w. n. e., a kręgi i kurhany - grobami. W czasie swych prac archeologicznych przebadał trzy kurhany i jeden krąg. W kurhanach znalazł: złoty wisiorek, paciorki szklane, spinki, sprzączkę brązową,resztki tanin, kawałki glinianych naczyń z okresu rzymskiego. Oprócz grobów popielnicowych natrafiono na występowanie śladów dwóch rodzajów obrzędów pogrzebowych,co pozwoliło wysunąć wniosek,że pojawili się tutaj oprócz ludu tubylczego,który swoim zwyczajem palił zwłoki zmarłych przebywali też obcy przybysze z północy. W I w. n. e. natomiast na Pomorzu zamieszkiwała ludność germańska- Gotowe, którzy przebyli ze Skandynawii podczas swej wędrówki nad Morze Czarne. Pozostałością po nich są groby szkieletowe.

W 1962r. wznowiono na terenie skupiska badania archeologiczne. Prace naukowe rozpoczął prof. Jerzy Kmieciński z Kadry Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego. Prowadził badania wykopaliskowe w 8 kręgach i 25 kurhanach. Odkryto około 480 grobów. Stwierdził, że ten malowniczy zakątek pochodzi z II-IV w. n. e. Na szczególną uwagę zasługują groby znalezione w kurhanach, zwłaszcza kobiece. Są one wyposażone w różnego rodzaju ozdoby, co pozwala przypuszczać, że kobieta-matka odgrywała bardzo ważną rolę w ówczesnym społeczeństwie (zapinki,agrafy, paciorki, bransolety,wisiorki, naczynia, które nie były produkowane na miejscu,ale w pracowniach Cesarstwa Rzymskiego). Męskie pochówki były ubogie,gdyż nie było zwyczaju wkładania do grobu narzędzi,ani uzbrojenia. Rewelacją było odkrycie śladów orki,które dostrzeżono na granicy calca i próchnicy pierwotnej. Ślady orki pochodzą z okresu, kiedy na tym obszarze mieszkała ludność kultury pomorskiej. Odkrycie to świadczy zdecydowanie o rolniczym charakterze ludności. Ostatnio badania prowadzi prof. Tadeusz Grabarczyk, który twierdzi,że jest to cmentarzysko Gotów.

Około 70r. n. e. nad Wdą przybywa jedna z grup pochodzących ze Skandynawii. Osiedlają się prawdopodobnie w najbliższej okolicy na okres 130-150 lat. Goci chowają zmarłych w kurhanach z nasypem kamiennym, w kręgach kamiennych i części płaskiej cmentarzyska,gdzie wszystkie groby były początkowo oznaczone tzw. stelami. W grobach szkieletowych na uwagę zasługuje fakt,że głowa zmarłego zwrócona była w kierunku północnym. Łącznie odkryto ponad 640 grobów. Pobyt Gotów na tym terenie stanowił tylko epizod w dziejach tej ziemi. Wg prof. Grabarczyka obiekt jest cmentarzyskiem z okresu wpływów rzymskich, użytkowanych przez skandynawskich Gotów w latach 70-200 (220) r. n. e. Obiekt ten posiada cenne walory przyrodnicze. Świadczy o nich bogactwo porostów naskalnych. Zadziwiają bogactwem form i możliwością wegetacji nawet kilka tysięcy lat. Są swoistymi świadkami minionych wieków,a tym samym cennym obiektem badań naukowych. Obecnie niektóre z nich masowo wymierają. Głównie w efekcie ludzkiej działalności. Głazy są chropowate. Na ich powierzchni można dostrzec mchy i porosty kurczowo trzymające się głazów. Poznański badacz flory epilistycznej ( występującej na głazach i skałach) Feliks Krawiec oznaczył 6 gatunków mchów i 41 gatunków porostów. Są to takie zespoły roślinne, jakie występowały we wczesnej epoce polodowcowej. W latach 1980-1994 badania przyrodnicze prowadził dr Ludwik Lipnicki wspólnie z prof. Kiszką. Stwierdził,że występuje tu około 90 gatunków porostów. Człowiek, który układał tajemnicze kręgi na wysokim brzegu Wdy nie zdawał sobie sprawy,że zakłada równocześnie muzeum przyrodnicze.
Wokół snują się różne legendy i opowieści dotyczące mocy tego tajemniczego miejsca, takie jak:

• o cudownym źródełku,
• o zapadniętej kaplicy,
• o magicznej mocy kręgów.

ŹRÓDŁA:

1. Kaszubski Pierścień „Turystyka aktywna”-przewodnik,Wydawnictwo: „Formator”sp. z o. o.
2. Rezerwaty przyrody Borów Tucholskich,Rezerwat przyrody „Kręgi Kamienne w Odrach”-Folder,Wydawnictwo: Sandry Brdy,Lokalna Grupa Działania.

Tekst opracowała: Andżelika Gibert

•